120 urte, eta sasoi betean

Historian zehar jazotako gertaera gazi-gozoez gaindi, EAJren ibilbideak baditu aldaketarik gabeko halako ezaugarri batzuk, nortasuna eman eta hainbat herritarren borondate politikoaren bilgune bihurtu dutenak: demokraziaren aldeko eta indarkeriaren aurkako hautu erabatekoa, naziogintza eguneroko lanarekin lotzea eta sortzetiko helburuei sekula uko ez egitea bateratzeko gaitasuna, abertzaletasuna ongizatearekin uztartzea ahalbidetu duen kudeaketa eta horri atxikitako dimentsio soziala. Euskal gizartearen gurariak eta asmoak beste edozeinek baino hobeto interpretatu, mailakatu eta osatu dituzte jeltzaleek gizalditik gorako honetan, eta horrek eman die nagusitasuna eta testuinguruen gainetiko izaera sinboliko hain berezia. 'Euzkotarren aberria Euzkadi da' dioen printzipioan egon da beti funtsa, eta ez gerrek, ez diktadurek, ez zatiketek, ez dute lortu EAJ akabatzea, herritargoan dituen sustrai ezin sakonagoek tente eutsi baitiote beti. Luzaroko legez kanporatzeek ez zuten bere sugarra itzaltzerik lortu, eta ezta abertzaletasunaren baitan zaharkitutzat eta ezdeustzat jo zutenen saiakerek ere. Alderdi politiko soila baino gehiago da alde horretatik, herri baten nortasun nazionalaren isla eta berori bideratu eta egituratzeko tresna nagusia.

Azken hauteskundeak, maiatzaren 24koak, garrantzi handikoak izan dira EAJrentzat, jasotako babesak EAEko botere instituzional nagusia eman baitio. ETAren osteko etapa historikoan ere jeltzalea alderdi abertzale bozkatuena da, eta horrek bere agenda politikoa babestu eta sendotzen du. 1986an EAren sorrera ekarri zuen zatiketaren ondorioak maila guztietan gainditu ditu dagoeneko, eta ezker abertzaleak ez du lortu ziklo honetarako hainbestetan amestutako 'sorpasso'rik. Nafarroan, Gero Baik erkidegoko sektore sozial zabalekin bat egiteko gaitasuna erakutsi du, Uxue Barkos presidentetzara eramateko bestekoa. Koalizioa EAJ baino askoz gehiago da, independiente euskaltzale askok gorpuztu baitute, baina ukaezina da jeltzaleak osagai garrantzitsuenetakoa eta egituratuena direla bere baitan eta etorkizunari begira aukera asko zabal dakizkiekeela, hango egoerara eta errealitatera egokiro moldatuz gero. PSE/PSNren eta PPren ahulezia aintzat hartuta, egungo egoera izan dituenen arteko gozoenetakoa da EAJrentzat, nahiz eta desafiorik falta ez zaion.

Behinekoena krisi ekonomikoari aurre egiten jarraitzea da. Azken hilabeteetako zifrek itxaropena ekarri dute, gordinena gaindituta egon eta datorrena hoberako izan daitekeenarena. Baina lan handia dago aurretik galdutako ongizate maila berreskuratu baino lehen, eta langabetu kopurua zegoenera berriz eramateko. Hori da lehentasuna Europa osoan, bereziki makalaldia gordinkien jasan duten herrialdeetan. Euskadik beste askok baino egoera hobean egin dio aurre gainbeherari, hainbeste urtetan osatutako sare sozial sendoari esker, baina tinko landu behar ditu susperraldia epe luzera ahalbidetzeko politikak. Horretan dihardute Jaurlaritzak eta aldundiek, eta modu bateratuan aritzeko aukera berriak mesedegarri izango zaizkie orain arteko ahaleginei.

Indarkeriaren aztarnak

Ekonomiaz gain, alderdi batek ezin du politika sekula bazter utzi. Eta arlo honetan badago zer egin. Indarkeriak utzitako aztarnak bideratzeko eta, ahal den neurrian, leuntzeko ekinari eutsi behar zaio, iraganak, oroimenari sekula uko egin gabe, etorkizun partekatua oztopa ez dezan. Jazotako guztiaren ezagutza sakonetik eta muturreko sentsibilitatetik jorratu behar da bide hori, biktimenganako erabateko gertutasunetik, eta horretan dihardu Bake eta Bizikidetzarako Jaurlaritzako idazkaritza nagusiak, eta baita EAJk ere alderdi modura.

Aurrera begiratze horretan, estatus politiko berria osatzen hasteko garaia da. Orain arteko esperientzietatik abiatuta, autogobernu esparrua eguneratu, babestu eta suspertzea premiazkoa da, mamitsuago egitea. Ildo horretatik, gainerako euskal lurraldeekiko lankidetzan sakontzeaz gain, kontzertu ekonomikoaren pareko hitzarmen politikoak ekar lezake hurrengo urratsa. Soseguz baina etenik gabe ekin beharko liokete euskal alderdiek guzti honetaz berba egiteari eta negoziatzeari, eta EAJren ekarpena ezinbestekoa eta erabakigarria izango da prozesu horretan.

Hain historia oparoa duenak eta hainbeste zailtasun eta arrangura arrakastaz gainditu dituenak aurreko guzti horietan ditu beti datorrenari heltzeko osagai aproposenak. Gizartearen urratsak oztopatzen edo horri bultzaka dabiltzanen gainetik, erritmo bizkorrean aurrerabidea ahalbidetzen dutenek irauten dute zutik sendoen, argi dagoenez. Corpus ideologikoa egokitzen eta oraingoratzen dakitenek, eta oinarri zaizkion funtsezko balore eta ezaugarriei inoiz uko egiten ez dietenek. Hori da 120 urterekin sasoi beteko eta aldarte onenean izateko errezeta: atzean utzitakoaz harro egotea, sasoi bakoitzekoetara moldatzen jakitea eta etorkizunari ilusioz ekitea.